آداب و رسوم عروسی در ایل بختیاری
یکی از سنت‌های پسندیده در همه جای دنیا
امر ازدواج است که هر قوم و ملت برای این امر رسم و سنن خاص خود را داراست و
نحوه خواستگاری و مراسم ازدواج و هدایایی که عرضه می‌شود در هر مکانی به
روش خاصی اعمال می‌شود.
بختیاری‌ها معمولاً در بین خود ازدواج
می‌کنند و کمتر پیش آمده که مرد بختیاری با زن غیر بختیاری یا زن بختیاری
با مرد غیر بختیاری ازدواج کند.
ازدواج فامیلی یکی از ریشه‌دارترین و
پر جمعیت‌ترین ازدواج در ایل بختیاری به شمار می‌رود، گستردگی این نوع
ازدواج زبانزد خاص و عام است، شدت این ازدواج فامیلی به حدی بوده که هر گاه
در خانواده‌ای پسر جوانی که هنگام ازدواج او فرا می‌رسید و یکی از دختران
عمو، عمه، خاله، دایی و یا دیگر افراد فامیل نزدیک مجرد بود، حق نداشت به
خواستگاری دختر بیگانه‌ای برود، زیرا عمل او توهین به خانواده‌های دختردار
آن فامیل محسوب می‌شد و چنین عملی را سنت‌شکنی می‌دانستند و آن را مورد
نکوهش قرار می‌دادند.
در گذشته انتخاب همسر براى پسر و دختر در میان
بختیارى‌ها به‌عهده والدین آنها بود، به این ترتیب که پدر و مادر پسر،
دختر را مى‌بینند و اگر او را مناسب دیدند با نزیکان خود مشورت مى‌کنند و
چند تن از خویشان و بزرگان ده را به کدخدایى مى‌فرستند.
در صورت
گرفتن پاسخ مثبت از طرف خانواده دختر، در نوبت بعدى همین افراد با یک دست
لباس و یک انگشتر و یک کیسه حنا به عنوان تحفه به خانه عروس مى‌روند، این
رسم هنوز هم پا بر جاست، هر چند رنگ و بوی زندگی سنتی خود را از دست داده و
در برخی مناطق قدری رنگ باخته یا تغییر کرده است.
در این مقاله سعی
شده تا مختصری از قدیمی‌ترین و شادترین مراسم‌های عروسی در اقوام بختیاری
ساکن در استان چهارمحال و بختیاری را مرور کنیم.
پس از آن‌‌که خانواده داماد اجازه صحبت کردن از سوی خانواده دختر را یافتند، با هماهنگی قبلی روز و ساعت نیکی را انتخاب می‌کنند تا با آمادگی کامل و به همراه افراد فامیل و عده‌ای از مردان بزرگ طایفه سوار و پیاده با نواختن ساز و دهل به همراه داشتن چندین راس گوسفند و سایر وسایل پذیرایی به سوی خانه پدر دختر رهسپار می‌شوند.
در گذشته چنین مرسوم بود که در طول نامزدی هرگاه داماد جهت سرکشی و احوال‌پرسی به خانه نامزدش می‌رفت، هدایایی از قبیل سکه‌های نقره و گاهی طلا و پارچه و یا روسری به همراه می‌برد، اگر پیش از عروسی مصادف با عید نوروز می‌شد، مادر و خواهر داماد غذایی از برنج و گوشت و غیره تحت عنوان عیدی به خانه عروس می‌بردند.
هم‌اکنون غالب این سنت‌ها در غالب شهرها و اقوام بختیاری این استان منسوخ شده و در برخی اقوام نیز کم و بیش رایج هستند، اما به تدریج به کهنگی گراییده‌اند و این فرهنگ پر بار می‌رود تا با بی‌مهری و کم التفاتی از صفحه ذهن‌ها محو شود.
یکی از رسوم قدیمی بختیاری‌ها هنگام ازدواج این است که دختران نامزد شده شروع به بافتن قالیچه می‌کنند تا هنگام عروسی همراه خود به خانه داماد ببرند، نوع قالیچه، کیفیت و زیبایی آن حکایت از هنرمندی عروس خانم دارد، برای همین دخترکان بختیاری سعی می‌کنند این قالیچه را در نهایت زیبایی ببافند.
عقدکنان، زیر زونی(زیر لفظی)
عقدکنان بعد از قبول نامزدى انجام مى‌شود. اقوام عروس و داماد در این مراسم شرکت دارند و نوازندگان محلى که سازهاى آنها دهل و کرنا است و به زبان بختیارى تشمال گفته مى‌شوند، در طول مراسم که گاهى چند روز طول مى‌کشد، مشغول نواختن هستند.
زن‌ها دستمال بازى و مردها چوب بازى مى‌کنند. سفره عقد ساده‌ای گسترده شده و در آن یک جلد کلام و الله مجید، یک ظرف آب، نان، پنیر و سبزی، آینه و شمعدان، یک ظرف عسل و تخم مرغ محلی به همراه برخی اقلام دیگر قرار می‌دهند.
یکی از رسوم جالبی که معمولا باعث شادی و خنده اطرافیان می‌شود، رسم زیر زونی یا زیر زبانی است، به گونه‌ای که در هنگام قرائت خطبه عقد، عروس تا هدیه‌ای از داماد نگیرد بله نمی‌گوید.
عروس برون، سوار بازی
عروسى بختیارى‌ها دو یا سه روز به‌طول مى‌انجامد. عشایر براى سهولت کار، مراسم عقدکنان و عروسى را با هم انجام مى‌دهند. مراسم سواربازى در عروسى بسیار تماشایى است. سوارهایى که با داماد به محل جشن عروسى مى‌آیند، به‌دو دسته تقسیم مى‌شوند؛ یک دسته نزد عروس و دسته دیگر نزد داماد مى‌مانند. عروس که سوار بر مادیان است و پارچه نازکى بر روى او انداخته‌اند، با همراهان خود به سوى خانه داماد مى‌آید.
داماد بعد از قدرى تاخت و تاز و حرکت نمایشى و میدان آرایی، خود را به عروس مى‌رساند و با حرکتى سریع دستمال او را از صورت او مى‌رباید و فرار اختیار مى‌کند و سواران عروس به تعقیب او و سوارنش مى‌پردازند. سواران داماد راه را بر سواران عروس مى‌بندند تا داماد را فراری دهند که گرفتار سواران عروس نشود، زیرا در آن صورت دستمال را از او پس مى‌گیرند و او را پیش ایل و طایفه خود بى‌اعتبار مى‌کنند.
براى پیروزى داماد، بهترین اسب را براى او آماده مى‌کنند. وقتى عروس را به خانه داماد مى‌برند، سواران پیشاپیش او به عملیات تحسین‌آمیز روى اسب، مشغول مى‌شوند و تیراندازى مى‌کنند در حالی که تشمال‌ها در طول راه به خواندن و نواختن ادامه مى‌دهند.
سایر مراسم عروسى از قبیل داماد سلام، پاگشا و غیره نیز از جمله مراسم بعد از عروسى است که به فراخور وضعیت مالی خانواده‌ها طبق آداب و رسوم مربوط به خودش به ترتیب پس از مراسم عروسی اجرا می‌شود.
نوای شاد ساز جشن، لباس‌های رنگارنگ بانوان و رقص چوبی آقایان صفای خاصی به این مراسم مبارک می‌دهد، ولی متاسفانه این آیین سراسر مهر، در حال فراموشی است و به جای آن ازدواج‌های پر زرق و برق شهری در حال رخنه کردن و جایگزینی این آداب و رسوم دیرینه است.
علی بهرامیان
kanoonshohadaardal.blog.ir
